کتاب ردیف دوره عالی (استاد کلنل علینقی خان وزیری)

کتاب ردیف دوره عالی (استاد کلنل علینقی خان وزیری) توسط حسین مهرانی نگارش شده است و انتشارات کلهر آن را به چاپ رسانده است.

یادداشت های مولف کتاب ردیف دوره عالی (استاد کلنل علینقی خان وزیری):

از مجموعه ی آثار استاد کلنل علینقی خان وزیری صفحه ی تک نوازی موجود می باشد که به گفته ی شاد روان روح الله خالقی، این آثار فقط برای تار ساخته شده و غیر از یک روی صفحه ی چهاگاه، بقیه بداهه نوازی نمی باشد.

این مجموعه  از روی این صفحه ها به نت درآمده و از آنجا که خود استاد، تکنوازی در آواز اصفهان را “”ردیف عالی اصفهان”” نامگذاری کرده ایت، این مجموعه را “”ردیف دوره ی عالی وزیری”” نامگذاری کرده ام. این مجموعه شامل :آواز بیات اصفهان، که در تنالیته ی “”سل”” اجرا شده، آواز دشتی که درتنالیته ی “”لا”” اجرا شده و با ژیمناستیک موزیکال شروع می شود، دستگاه ماهور کع در تنالیته ی “”سل”” اجرا شده و با قطعه ی حاضر باش شروع می شود، دستگاه چهارگاه که در تنالیته ی “”ر”” اجرا شده و با قطعه ی دخترک ژولیده  شروع شده است.

نکته ی قابل توجه اینگه استاد هر چهار برنامه را با یک کودک اجرا کرده اند.

در این مجموعه، چهارگاه “”ر”” را به “”دو”” انتقال داده ام تا قابلیت بهتری برای اجرا داشته باشد. البته در این انتقال به غیر از یک قسمت، در بقیه ی موارد هیچ تغییری به وجود نیامده است.

برای آشنایی بیشتر هنرجویان با شیوه ی نوزندگی تار، بیوگرافی و آثار استاد کلنل  علینقی خان وزیری، مطالبی از کتاب سرگذشت موسیقی تالیف شادروان روح الله خالقی را به اختصار برگزیده و در این مجموعه آورده ام.

درباره استاد:

علینقی فرزند موسی در سال 1266 در تهران بدنیا آمد. پدرش افسر بود و در قدیم چنین رسم بود که هر کس شغل پدر را پیش می پرفت بنابراین پیش بینی می شد که علینقی و برادران دیگر هم که جمعا پنج پسر بودند وارد خدمت نظام خواهند شد. اما تصادفا دو تن از آنها هنرمند شدند و سه برادر دیگر خدمت قضون را پیشه ساختند.

این دو هنرمند یکی علینقی است که مورد بحث و دیگری حسنعلی که در صنعت نقاشی به مقام استادی رسد.

محیط خانوادگی برای آشنائی علینقی خان به موسیقی مساعد بود زیرا دائی مادرش که پیرمرد دانشمندی بود و مجلس درس داشت و فلسفه و علوم متعارف آن زمان را تدریس می کرد، وقتی درس ریاضی می گفت و از حسب و هندسه و نجوم بحث می کرد، علم موسیقی را هم از روی کتاب دره التاج قطب الدین شیریازی به طلبه ها تدریس می نمود، هرچند عملا وارد این فن نبود. دائی خودش، دکتر حسنعلی خان که عضو دربار و پیشخدمت مخصوص مظفرالدین میرزا (ولیعهد) بود ذوقی داشت ولی محیط درباری تبریز که یک دسته مردم بی سواد دور ولیعهد گردآمده بودند به مزاجش نساخت و خدمتش را ترک نکرده به تهران آمد. وی هم تار می نواخت. مادرش زن آزادمنش متجددی بود و از اولین زنانی است که مدرسه دختانه دائر کرد. به موسقس هم وارد بود: ضرب می گرفت و آواز می خواند، برادر کوچکتش حسنعلی نواختن سنتور را نزد حسن خان سنتوری آغاز کرد ولی آن را ادامه نداد. عاضق نقاشی شده و به استاد زمانه کمال الملک سر سپرد و دنبال این هنر را گرفت و هنگامی که به اوج شهرت رسید از کار دلسرد شد. قلم مو را کنار گذارد و بیل را برداشت و به زراعت مشغول شد و دو از مردم با مطالعه ی دیوان حافظ و مثنوی  مولوی را عالم مادی فارغ گردید و با تخیلات عارفانه ی خود حالی معنوی و روحانی داشت.

آثار استاد به 3 دسته تقسیم می شود:

آثار مکتوب

• دستور تار و تعلیمات موسیقی، ۱۹۲۲ میلادی، برلین
• موسیقی نظری (در سه جلد برای دورهٔ متوسطه)، ۱۳۱۳، تهران
• نظری مفصل به موسیقی غربی و آکوردشناسی، ۱۳۱۳، تهران
• آرمنی موسیقی ربع‌پرده‌ای، ۱۳۱۴، تهران
• دستور ویولن برای دوره مقدماتی، ۱۳۱۵، تهران
• دستور ویولن شامل آوازهای ایرانی، ۱۳۱۵، تهران
• سرودهای مدارس «از پندهای سعدی»، ۱۳۱۶، تهران
• سه پیشاهنگ، ۱۳۱۶، تهران
• جوجه اردک زشت، ترجمه، ۱۳۱۷، تهران.
• خواندنی‌های کودکان، ۱۳۲۶، تهران
• مرال جنگل، ۱۳۲۸، تهران
• زیباشناسی در هنر و طبیعت، چاپ دانشگاه تهران، ۱۳۲۹
• زیباشناسی تحلیلی اثر پی یر گاستالا، ترجمه توسط وزیری، چاپ دانشگاه تهران، ۱۳۲۶
• تاریخ عمومی هنرهای مصور، چاپ دانشگاه تهران، ۱۳۴۶

علاوه بر آثار فوق، مجموعه‌ای از سخنرانی‌های وزیری در زمینه هنر و زیباشناسی توسط سعید نفیسی جمع‌آوری و در قالب کتابچه‌ای به نام «در عالم موسیقی و صنعت» در سال ۱۳۰۳ یا ۱۳۰۴ منتشر شد.

آثار صوتی

• آثار بدون خواننده (شامل مارش ظفر، مارش لشکر جنوب، مارش ایران، مارش اصفهان، بندباز، دخترک ژولیده، ژیمناستیک موزیکال، حاضرباش، رقص دختر من، والس دو نامزد، سمفونی شوم، سمفونی نفت)
• سرودها (از جمله سرود ورزشکاران، سرود ای وطن، سرود پاینده ایران، مارش حرکت، سرود مهر ایران، سرود خاک ایران، و چند سرود برای مدارس)
• ترانه‌ها (شامل وصال دوست، مشتاق و پریشان، حسن عهد، اهل دل، کنار گلزار، اسرار عشق، موسم گل، راه وصال، صحبت دل، بهار، سوز من، بسته دام، ره عشق، پاداش، جدایی، دو بلبل)
• ترانه‌های کودکانه (شامل گنجشک محبوس، کودک یتیم، مادر، تاتی تاتی)
• آثار غنایی (شامل خریدار تو، گوشه نشین، شکایت نی، نیم شب، دلتنگ، دو عاشق، ناامید، و چند اثر دیگر روی اشعاری از سعدی، مولوی، حافظ و حسین گل‌گلاب)

آثار نمایشی

• اپرت گلرخ
• اپرت شوهر بدگمان
• اپرت دایی کچل
• آثار درام (شامل دختر ناکام، جدایی، کودک یتیم)
• نمایشنامه‌ها (شامل تشک پر قو، خانم خوابند)
• پانتومیم‌ها (دزدی بوسه و لاسی‌ها)